Serie over de ontwikkeling van vensters in Nederland
Deel II : Het schuifraam
Voor het blad ‘Sinds jaar en dag – in Aarlanderveen’ schreef Marco een artikel over de ontwikkeling van vensters in Nederland aan de hand van voorbeelden in Aarlanderveen. De komende tijd zullen wij delen van dit artikel uitlichten, met deze week het venster dat omstreeks 1685 na het kruiskozijn (zie vorige week) zijn intrede deed in de ontwikkeling van de architectuur in Nederland: het schuifraam.
Het schuifraam, een Engelse uitvinding, heeft holle kozijnstijlen met gietijzeren contragewichten. Het bestaat uit een onder- en bovenraam met daartussen een zgn. ‘wissel’: het punt waar de ramen langs elkaar schuiven. De overgang van kruiskozijn naar schuifraam ging natuurlijk geleidelijk. De voorgevel van Zuideinde 10 in Aarlanderveen is een mooi voorbeeld van deze overgang. De raamkozijnen hebben nog wel een tussendorpel maar geen tussenstijl. De onderramen zijn voorzien van luiken in een luiksponning, Het onderraam zelf ligt dieper naar binnen en schuift achter de tussendorpel (ook wel ‘kalf’) en bovenraam langs omhoog. Veel bestaande houten kruiskozijnen zijn eerst vervangen door dit overgangstype die op hun beurt weer werden vervangen door ‘echte’ schuiframen. Ook mooi bij Zuideinde 10 is het verschil in roedenverdeling. Het raamkozijn van de keuken heeft in het bovenraam nog de 18e eeuwse verdeling van 5 ruiten breed. Het onderraam, en het gehele kozijn op de verdieping zijn gemoderniseerd naar 3 ruiten breed, toen de glasfabricage verbeterde kon men nml. groter glas maken. Andere voorbeelden van schuiframen met 18e eeuwse roedenverdeling zijn Dorpsstraat 48 en Zuideinde 69. In de huidige monumentenzorg worden deze ramen ook wel gekscherend ‘patatsnijders’ genoemd.
Volgende week het Franse venster, door Jacob van Campen als een van de eerste architecten in Nederland toegepast in de 19e eeuw.
